
تیره دم جنبانک-motacillidae(تعداد گونه ها :11)
دم جنبانک ها پرندگانی هستند کوچک با جثهای نسبتا باریک و دمدراز ، پروازی قوی دارند ، ولی روی زمین راه می روند و تغذیه می کنند و یا می دوند . پپتها قهوهای رنگ و رگهرگه هستند و اغلب شاهپرهای کناری دمشان سفید است . شکل ظاهری و عادات آنها اغلب به چکاوکها شباهت دارد ، مانند پرواز موجی ، خواندن در حال پرواز ، راه رفتن و دویدن و پرهیز از نشستن روی درخت .
صدای آنها در تشخیص اهمیت زیادی دارد . نر و ماده آنها همشکل است و روی زمین لانه می سازند .
دم جنبانکها بدنی باریکتر و دمی درازتر از پپتها دارند با منقار و پاهای نازک و اغلب پر و بال آنها طرح مشخص دارد و دم خود را مرتبا بالا و پایین می کنند . پرواز آنها توام با جهشهای خاصی است ، در خارج از فصل زادوولد به طور دستهجمعی دیده می شوند ، روی زمین یا در شکاف سنگها لانه می سازند .
پرندگان این خانواده از حشرات ، عنکبوتها ، نرمتنان و بعضی مواد گیاهی تغذیه می کنند .
18 سانتیمتر ؛ دم جنبانک ابلق از فراوانترین نوع دم جنبانک است که به سهولت به وسیله طرح سیاه و سفید پر و بال ، دم دراز و پاهای باریک شناخته می شود . نر نژادی که در شمال و شمال غربی ایران زاد و ولد میکند ( M. a. dukhunensis ) ، در تابستان دارای پشت خاکستری رنگ و گونههای سفید است . نر نژادی که در مشرق ایران زادوولد می کند ( M. a. personata ) ، در تابستان پشتش سیاهرنگ است و سفیدی سرش منحصر به پیشانی و ناحیه ابروها است . نژادی که در دامنههای جنوبی رشته کوه البرز و در منطقه زاگرس زاد و ولد می کند ( M. a. persica ) ، حدواسط بین دو نژاد فوقالذکر است . مادههای هر سه نژاد بالا تقریبا به هم شبیه هستند ، بدین ترتیب که در سطح پشتی خاکستری رنگترند و سیاهی سر و سینه آنها از پرندههای نر کمتر است . پرندههای نابالغ ؛ سیاهی خیلی کمتری دارند و بطور کلی خاکستری و سفید می باشند .
دم جنبانک خاکستری 18 سانتیمتر است ؛ در تمام فصول به وسیله دم سیاه خیلی دراز با شاهپرهای کناری سفید و سطح پشتی خاکستری مایل به آبی از سایر دم جنبانکهای سینه زرد مشخص می شود . سینهاش در تابستان زرد درخشان و در زمستان نخودی رنگ است ، دمگاهی به رنگ زرد مایل به سبز دارد . پرنده نر ابرویی سفید و نوار سفید مشخصی از منقار تا زیر گونه تیره رنگش دارد . چانه و گلوی نر در تابستان سیاه ، و در زمستان تقریبا سفید است . پرنده ماده در تابستان و زمستان رنگی مایل به سبز دارد و گلویش سفید رنگ است . پرنده نابالغ در سطح پشتی قهوهای مایل به خاکستری و در سطح شکمی نخودی رنگ می باشد و با پوشپرهای زیر دمی زرد رنگ از دم جنبانک ابلق باز شناخته می شود . دم جنبانک خاکستری پرندهای اجتماعی نیست و تنها در هنگام استراحت دور هم جمع می شوند
۱۶.۵ سانتیمتر ؛ پرنده نر در تابستان با سر و سطح شکمی زرد درخشان ، و پشت و دم سیاه به آسانی تشخیص داده می شود . پرنده ماده و نر زمستانی شبیه ماده دم جنبانک زرد هستند ، ولی به کمک پشت خاکستری و دو خط بالی سفید که بخصوص در پرواز نمایان است ، از آن تشخیص داده می شوند . پرنده نابالغ خیلی کمرنگ است ، سطح شکمی تقریبا سفید و سطح پشتی خاکستری دارد . اغلب همراه دم جنبانک زرد دیده می شود .
دم جنبانک زرد ۱۶.۵ سانتیمتر است ؛ دم جنبانکی است کوچک با بدنی باریک ، پاهای دراز ، سطح شکمی زرد و دم دراز و سیاه که شاهپرهای کناری آن سفید می باشد . در تمام فصول از سایر دم جنبانکها به واسطه نداشتن سطح شکمی خاکستری مشخص می شود . نر نژادی که در ایران زادوولد می کند ( M. f. feldegg ) در تابستان دارای پیشانی ، تارک و گونههای کاملا سیاه است . برای تشخیص نرهای سه نژاد دیگر – در پر و بال تابستانی که ضمن مهاجرت در ایران دیده می شوند ( M. f. thunbergi – M. f.lutea – M. f.becma ) به تصاویر آنها مراجعه شود . نرهای همه نژادهای بالا در پر و بال زمستانی ، و مادهها بههم شبیه هستند و طرح مشخص سر را ندارند . سطح پشتی آنها تیرهتر و سطح شکمی نخودی مایل به زرد دارند و ناحیه گلوی آنها قهوهای است .
پی پت تالابی 16 سانتیمتر است ؛ از پی پت صحرایی و پی پت درختی کمی درشتتر و طول بدنش اندکی بیشتر است . پاهای آن خیلی تیرهتر از سایر پی پتها است . شاهپرهای کناری دمش سفید می باشد . ابروی تقریبا سفید دارد . سطح پشتی تقریبا خاکستری و سطح شکمی آن نسبتا سفید است که در پاییز و زمستان رگهرگه می باشد ؛ ولی در فصل زاد و ولد خط و رگه ندارد و مایل به صورتی است .
۱۴.۵ سانتیمتر ؛ پی پت گلو سرخ از پی پت صحرائی به وسیله سطح پشت پررنگتر ، دمگاه رگهرگه و صدای مشخص ، متمایز می گردد . در فصل زاد و ولد گلوی آن اخرائی رنگ می شود که گاهی تا قسمت بالای سینه پیشروی دارد . سطح شکمی این پرنده در زمستان پوشیده از رگههای فراوان و تیرهرنگ است .
۱۴/۵ سانتیمتر ؛ خیلی شبیه پی پت درختی است ولی به وسیله صدا ، سطح پشتی زیتونیتر و معمولا سینه سفیدتر با رگههای خیلی بیشتر و کوچکتر، تشخیص داده می شود . شاهپرهای کناری دمش سفید است . پاهای تقریبا قهوهای با ناخنهای عقبی دراز دارد . کمتر از پی پت درختی روی درخت می نشیند .
15 سانتیمتر ؛ بهترین راه تشخیص پی پت درختی از پی پتصحرائی ؛ عبارت است از صدای خاص ، جثه اندکی چاقتر ، منقار کلفتتر ، سینه تقریبا زرد و پاهای صورتی با چنگالهای عقبی کوتاه . سطح پشتی آن قهوهای است با راهراه تقریبا سیاه . سطح شکمی کمرنگ دارد با نوار شاربی سیاه رنگ و سینه و پهلوهای رگهرگه . ابرویش زردرنگ و شاهپرهای کناری دم آن سفید می باشد ، به راحتی بر روی درختها می نشیند .
۱۸/۵ سانتیمتر ؛ پپت نوکدراز از همه پپت ها بزرگتر است . سطح پشتی قهوهای مایل به خاکستری با رگههای نامشخص قهوهای تیره ، گلو سینه و سطح شکمی نخودی و تقریبا بدون رگه دارد . دمش قهوهای پررنگ و شاهپرهای کناری آن نخودی است و اثری از رنگ سفید ندارد . منقارش نسبتا دراز است و معمولا پرندهای است تکزی .
16 سانتیمتر ؛ پپت خاکی پرندهای است کمرنگ و از پپتهای دیگر جثه اش لاغرتر و بیشتر به دم جنبانکها شباهت دارد . غیر از یک ردیف لکههای تیره روی پوشپرهای نزدیک خم بال ، سطح پشتی آن خاکی تقریبا یکدست است . سطح شکمی آن کمرنگتر و معمولا بدون خط و رگه است . ابروی کمرنگ مشخصی دارد و نوار شاربی قهوهای رنگ آن چندان واضح نیست . پاهایش دراز ، تقریبا زرد رنگ و در عین حال کوتاهتر از پاهای پپت پا دراز است . علاوه بر این از پپت پادراز به کمک پروبال کمرنگتر ، با نقش و نگار غیر واضحتر و جثه اندکی کوچکتر ، تشخیص داده می شود . در اوایل پاییز پرنده نابالغ با سینه رگهرگه به نابالغ پپت پادراز شباهت پیدا می کند .